مرگ زها حدید و پروژه های ناتمامش در ایران

4. 
   

هتل فرشته پاسارگاد واقع در خیابان فرشته در تهران یکی از طرح های زاها حدید بود

فاز دوم برج میلاد تهران و هتل های اطراف آن از طرح های ارائه شده زاها حدید در تهران

فاز دوم برج میلاد تهران و هتل های اطراف آن از طرح های ارائه شده زاها حدید در تهران

طراحی هتل فرشته پاسارگاد در خیابان فرشته تهران

 

روز پنج‌شنبه ۳۱ مارس ۲۰۱۶ دنیای معماری سوگوار یکی از بزرگ‌ترین معماران صاحب سبک خود شد. «زها حدید»، معمار عراقی - بریتانیایی در پی حمله قلبی در بیمارستانی در میامی جان سپرد. او نخستین زنی‌ بود که برترین جایزه معماری جهان به نام «پیتزکر» رااز آن خود کرد؛ زنی که می گفتند بداخلاق است و طرح‌هایش قابل ساخت نبوده اند. 

 

شهرت او در ارایه طرح‌های ساختمان‌هایی ناهمگون و متفاوت بود که برگرفته از طبیعت هستند و به شکل ساختارشکنانه‌ای ارایه شده اند. 

زها حدید هنگامی که طرح‌های خود را برای نخستین‌ بار ارایه می‌داد، مخالفان بسیاری داشت. آن ها همگونی زیادی در این طرح‌ها با ساختمان‌های یکنواخت و یک‌شکل شهرها نمی‌دیدند. ولی هرچه پیش‌تر رفت، توانست خود را به عنوان یک صاحب سبک تا حد بزرگ‌ترین معماران نامی جهان مطرح کند. 

او پروژه‌هایی نیز در ایران در دست داشت. فاز دوم برج «میلاد» و هتل‌های اطراف آن طرحی از زها حدید است که در پی مرگ او، شرکت وی آن را ادامه خواهد داد. 

طبق برآوردها، هتل چندمنظوره «فرشته پاسارگاد» در الهیه نیز که از دیگر پروژه‌های این معمار در ایران محسوب می‌شود، قرار است سال آینده به اتمام برسد. 

البته نام زها حدید را می‌توان در نقش‌آفرینان جام جهانی فیفا ۲۰۲۲ که قرار است در قطر برگزار شود نیز مشاهده کرد. هرچند که به تازگی سازمان عفو بین‌الملل «فیفا» و قطر را برای بهره‌کشی از کارگران در جهت آماده‌سازی این دوره از مسابقات جام‌جهانی محکوم کرده است. 

بسیاری از معماران در توصیف آثار هنری حدید، «شجاعت»، «هنر» و «هویت» را برجسته می‌دانند؛ آثاری کاملا مدرن و متفاوت از تعریف‌های رایج از بنا. 

آثار او همواره دو شاخصه «طبیعت» و «هندسه» را با هم داشتند؛ طرح‌هایی که اگرچه ممکن است ناهمگون به نظر برسند اما در نهایت از یک نظم هندسی با استفاده از منحنی‌‌ها پیروی می‌کنند. 

خودش در توصیف آثارش گفته بود: «برای من حرکت و جریان داشتن مهم ترین چیز است؛ هندسه "نااقلیدوسی" که در آن تکرار وجود ندارد و به فضا نظم جدید می‌دهد.» 

«آزادی» و «رهایی» از جمله دیگر توصیفات مطرح درباره آثار زها حدید است. صاحب‌نظران پس از آن‌که ساخت موزه هنرهای معاصر رم تمام شد، با دیدن سقف‌های آن گفته بودند: «آزاد شدن از اجبار زاویه قائمه.» 

حدید از سال ۲۰۱۱ به بعد دو شرکت معماری در «کلرکن‌ول» لندن و هامبورگ داشت که ۴۰۰ معمار روی ۹۵۰ پروژه در ۴۴ کشور جهان برای او کار می‌کردند. 

سال ۲۰۱۴ طرح برتر دانشگاه معماری پاریس به دانشجویی ایرانی تعلق گرفت. «زهرا منتظمی» در حالی‌که زها حدید را هم‌ردیف معماران برجسته‌ای چون «فرانک گری»، «اسکار نیمایر» و …  می‌داند، پروژه‌های هنری خود را تاثیرگرفته از آزادی‌خواهی و ساختارشکنی سبک معماری حدید توصیف می‌کند. 

به عقیده او، آثار حدید نشان‌گر «جسارت» و ارایه سبکی متفاوت، جدید و موفق بوده و انگار واهمه‌ای از شکست نداشته است: «پیچیدگی در آثار حدید وجود دارد که مخاطب را به فکر می‌اندازد. آثار او صمیمانه در دل شهر می‌نشینند. با وجود آن‌که از فرم‌های شکسته استفاده نمی‌کند و از دایره و منحنی بهره‌ می‌گیرد، مثل طبیعت، هارمونی دارد. شاید مرموزی آثار حدید برای آن باشد که هیچ‌وقت همه فضا را به نمایش نمی‌گذارد بلکه مخاطب را کنجکاو می‌کند تا اثر را دنبال کرده و بر اساس دیدگاه خود آن را ارزیابی کند. انگار هر بیننده‌ای می‌تواند برداشت ذهنی خود را از اثر او داشته باشد.» 

به تعبیر این فارغ‌التحصیل رشته معماری، بیش تر آثار حدید در ظاهر با بافت شهر هم خوانی ندارند: «اما او اثری را در قالب موزه یا پاویون‌های هنری و… ارایه می‌دهد که وقتی داخل آن می‌شوید، حتما بافت شهر را در آن حس می‌کنید؛ مثل استفاده از یک تراموای شهری یا بهره‌گیری از شاخصه‌های برگرفته از هویت و بافت شهر.» 

منتظمی معماری را دنیای خلق کردن از نیازهای بشر می‌داند که نیازمند رهایی و آزادگی در فکر و ایده است: «در نهایت با یک ایده کلی و با تکیه بر فرهنگ، هنر و احتیاجات موجود می‌توان اثری را خلق کرد که متعلق به دنیا یا عصر خاصی نباشد، ماندگار باشد و بیان‌گر آزادی و رهایی ذهن معمار.»‌

در آثار زها حدید و دانشجویانی که از او تاثیر می‌گیرند، بهره‌گیری از عناصر آب، خاک و طبیعت را می‌توان مشاهده کرد؛ به عنوان مثال، بهره‌گیری از انرژی‌های خورشیدی و بادی در آثار هنری و هم چنین ارایه آثار و طرح‌هایی که می‌توانند با ترکیب طبیعت و تکنولوژی در خدمت محیط زیست باشند.

زها حدید در کنار معماری، تحصیلات آکادمیک خود را در رشته شهرسازی نیز دنبال کرده بود. شهرسازی به او کمک کرد تا بتواند هم از طبیعت بهره بگیرد و هم جنبشی ساختارشکنانه در دنیای معماری به راه اندازد تا در نهایت سبک ناهنجار خود را به دنیای عادت‌ کرده به ساختما‌ن‌های یک‌نواخت بقبولاند. 

آثار او البته هم چنان مخالفان و موافقانی به دنبال خود دارند. مخالفان او طرف داران حفظ بافت قدیمی شهرها هستند و منتقدان مدرن شدن دنیای معماری. اما در مقابل آن‌ها، افرادی هستند که می‌گویند می‌توان با حفظ همان بافت قدیمی و با در نظر گرفتن نیازها و احتیاجات عصر امروز، طرح‌هایی نو درانداخت. از نظر آن ها، این آثار ماندگار هستند و عصر محدودی را در برنمی‌گیرند. به طور نمونه، زها حدید عقیده داشت می‌توان ساختمان مسجد را به شکل دیگری ساخت بدون آن‌که ماهیت آن از دست برود. آثار او حتی اگر با بافت شهری نیز خیلی تطبیق نکند اما حتما ارتباطی با محیطی که در آن بنا شده دارند. 

حدید در کنار جایزه پیتزکر، ۱۶ جایزه بین‌المللی دیگر را نیز از آن خود کرده بود. شاید آن هنگام که از بغداد راهی لندن می شد، فکر نمی‌کرد یکی از تاثیرگذارترین شخصیت‌های دنیای معماری شود. او در سال ۱۹۵۰ در بغداد به دنیا آمد و مدرک ریاضیات‌ خود را در بیروت کسب کرد و از آن‌جا راهی لندن شد. 

نخستین شرکت مستقل حدید در سال ۱۹۸۰ تاسیس شد و پس از آن به تدریس و معماری پرداخت. او نه تنها معماری را در دانشگاه آموزش می‌داد بلکه آثار هنری وی به عنوان نمونه به دانشجویان ارایه می‌شود. 

در آوریل سال ۲۰۱۱ یکی از به یادماندنی‌ترین نمایشگاه آثار زها حدید در پاریس برگزار شد که سالن این نمایشگاه، ماکت یکی از آثار خود او بود. ماکت‌های دیگر آثارش در همین ماکت به نمایش گذاشته شده بودند. نمایشگاه دیگری نیز از آثار او در انستیتوی جهان عرب که یکی از معتبرترین انستیتوهای پاریس است، برگزار شده بود. 

او در سال ۲۰۱۶ اولین زنی شد که توانست مدال طلای خانواده سلطنتی را در بریتانیا از آن خود کند. 

در پی مرگ این معمار برجسته که تازه چند ماهی از ۶۵ ساله شدنش می‌گذرد، احتمالا جامعه معماران در شهرهای مختلف دنیا مراسم یادبودی برای او برگزار کنند یا به زودی شاهد برگزاری نمایشگاه‌هایی از آخرین آثار وی خواهیم بود، شاید هم در ایران.

برگرفته از ایران وایر 

زها حدید در ایران وایر