نگاه آذر درخشان به فیلم بانوی اردیبهشت

در اولین دیداری که مراسم هشت مارس یا روز جهانی زن با آذر درخشان داشتم به محضی که فهمید من همانی هستم که «بانوی خرداد» را در نقد فیلم «بانوی اردیبهشت» رخشان بنی اعتماد نوشته ام گل از گلش شکفت و گفت از تیزی نگاهم به فیلم و باز کردن مسئله بسیار خوشش آمده ومایل بود مقاله ام را تجدید چاپ کند، گفتم «بی خیال چاپ که شده و بیش از این زیادی اش می شود. الان چند سال از این فیلم گذشته. بیخود براشون تبلیغ نکنیم و جان نثاری شان را افشا نکنیم.» خندید و با هم خندیدیم. پس کمی صحبت فهمیدم که هر دو از یک ولایت می آییم. حس آشنایی و نزدیکی ام با آذر بیشتر شد. 

 امروز مقاله ای از آذر درخشان را در سایت جدید سینمای آزاد دیدم که نگاه آذر به فیلم رخشان را نشان می دهد. با فاصله چند سال و بدون هیچ گونه تبانی، نزدیکی نگاه مان پیداست. در برخی مواقع، هر دو با هم دست روی یک نقطه گذاشته ایم و البته آذر با آن شاخک های تیز و حساسیت بسیار سیاسی تاکید را بر مسئله سیاسی و پیام پایانی فیلم گذاشته است در حالی من با تحلیل ساختار و عوامل به نتیجه ای مشابه رسیده ام. 

آذر واضح تر فاجعه را دیده است و شیوه فیلمساز را در نشان دادن کوهی چون کاهی برملا می کند و من در زمان به روی پرده آمدن فیلم در ابتدای دوره خاتمی، فقط ترفند آن را حس کردم و نوشتم و مدافعانش پس از چندین سال فاصله جیغشان درآمد. بگذریم آذر که دیگر نیست اما زمان نشان خواهد داد که روشنگران ایران و فمینیست های حقیقی آن کشور چه کسانی هستند و دست انبوه حاج خانمهای در تبعید که دارند در یوروهای هلندی و دلار های آمریکایی غلت می زنند نیز روزی مثل  فروغ های دورغین و ساختگی و توهم آفرین «بانوی خرداد» رو خواهد شد.

***

با هم مقاله آذر درخشان را می خوانیم

http://cinemaye-azad.com/?p=166

روز یکشنبه صبح ساعت ۹ برنامه با نمایش فیلم رخشان بنی اعتماد به نام "بانوی اردیبهشت" آغاز شد. فیلم ماجرای زنی است روشنفکر و از طبقه مرفه جامعه و دارای موقعیت خوب اجتماعی. فروغ زن کارگردانی است که از شوهر خود جدا شده و پسری جوان دارد. او سردرگم بین وظایف مادری یا عشق مادری و نیازهای عاطفی خود به عنوان یک زن می باشد. پسر جوان او به شدت وابسته به مادر است و حاضر نیست مادر بخشی از احساسات عاطفی اش را با مرد دیگری تقسیم کند. دکتر رهبر مردی است که فروغ به او دلبسته است و ما او را در فیلم نمی بینیم و فقط صدای پیامبرگونه او را می شنویم، که با سخنان آیه گونه اش می کوشد فروغ را از سردرگمی در آورد و توجه او را بخود به عنوان یک انسان و پاسخ های عاطفی اش جلب کند. بالاخره وقتی جامعه مردسالار باشد، باز هم مردی است که زن را باید تشویق به پاسخگویی به نیازهای عاطفی اش بکند!

فروغ برای تهیه فیلم "مادر نمونه" زنان مختلفی را انتخاب می کند. مادری که فرزندش در جنگ کشته شده است و از اندوه فرزند روزها را در بهشت زهرا در کنار سنگ قبر فرزند بسر می برد و مرگ او را باور نمی کند. مادری که فرزندش معلول جنگی است و شب و روزش را در کنار فرزند و انجام کارهای اولیه او می گذراند. مادری که کارگر است و با سختی فرزندان خود را بزرگ کرده است و حالا یکی از فرزندانش به جرم قاچاق در زندان است و حاضر نیست مادر را ببیند چون فکر می کند مادر ا را لو داده است. و درد و اندوه مادر را می بینیم که از بخت سیاه و فلاکت روزمره اش سخن می گوید. و مادری که هر هفته به دیدار فرزندش به زندان اوین می رود و روزی به او ساک فرزند اعدام شده را می دهند. بنی اعتماد تصمیم گرفته است همه اینها را کنار یکدیگر بگذارد و از میان آنها مادر نمونه را انتخاب کند. و روشن است که مادر نمونه فروغ این آخری نیست. او با طرح چنین موضوعی ابتدا بیننده را با فیلم هم درد می کند و سپس به اصل موضوع مورد نظرش می پردازد. برای آشتی و یکسان انگاری ابتدا پای مادرانی را وسط می کشد که اگر چه فرزندانشان در دو صف متضاد جان خود را از دست داده اند، فرزندانشان به طرق مختلف قربانیان سیاست ها و جنایات جمهوری اسلامی شده اند. اما بنی اعتماد تلاش می کند از این واقعیت که این مادران اندوه مشترک دارند، استفاده کند تا منافع بنیادی متضادی که همین زنان با مرتجعین جمهوری اسلامی دارند را آشتی دهد.

در بخشی دیگر از فیلم مانی (پسر جوان فروغ) با سرعت رانندگی می کند و پاسدار بسیجی او را نگه می دارد و او از عصبانیت با سیلی به گوش بسیجی می زند. در این جا فروغ به دنبال آزادی پسرش به سوی خانه بسیجی می رود تا رضایت او را بگیرد. مادر بسیجی می گوید: "آن ها دو تا جوانند، خودشان مسئله شان را حل می کنند". سپس فروغ را می بینیم که با بسیجی صحبت می کند، بسیجی از فداکاری های خود در جبهه های جنگ سخن می گوید. فروغ از جانب "همه" می گوید که ارزش هایی که بسیجی از آن سخن می گوید مورد احترام همه است!؟ اما با این حال اختلاف عقاید بین دیدگاه ها نباید باعث شود که رو درروی هم ایستاد. و سپس جوان بسیجی و مانی را می بینیم که جلوی در دادگستری با یکدیگر دست می دهند. فقط در این صحنه های فیلم است که با صراحت پیام اصلی را می دهد. و هم چون بیانیه سیاسی همگان را دعوت به آشتی ملی می کند.

البته همان گونه که تضادهای اجتماعی در فیلم رخشان خوش و خرم و با بحث و اقناع  البته با گذشت و بخشش بسیجی (بخوانید مرتجعین جمهوری اسلامی) حل شد، تضادهای درونی فروغ نیز که خود انعکاس ارزش ها و سنن مردسالارانه حاکم بر جامعه است با بحث و گفت و گوی او با فرزندش حل شد و فروغ نیز با تصمیم قطعی برای پیوند با مرد مورد علاقه اش پایان خوشی به زندگی و به فیلم بخشید. همانی "هپی اند"Happy-End  "پایان خوش" که در صحبت هایش فریبکارانه می داند. او با "هپی اند" مخالف است اما خود "هپی اندی" را با پنهان کردن واقعیت های بزرگ جامعه تبلیغ می کند. کیست که نداند جوانی که حتی با جرمی ساده به دست کمیته و سپاه بیفتد دیگر بیرون آمدنش به آسانی ممکن نیست. هرروزه شاهدیم که مردم به جرم های واهی به زندان انداخته می شوند، شکنجه می شوند، شلاق می خورند. حال بنی اعتماد برای پایان خوش و سازشکارانه خود می خواهد که ما واقعیت جاری را ندیده بگیریم. این پایان خوش فقط نصیب قشری بس ناچیز از جامعه به بهای تحریف واقعیت و کنار آمدن با جنایات جمهوری اسلامی شده است.

فیلم با شور و هیجان و تشویق زایدالوصف حضار به پایان رسید. کف زدن های بی پایان نشان از تأثیر عمیق فیلم بود. و اما در این میان یکی از حضار جرأت کرد و از بنی اعتماد پرسید که شما در فیلم مردم را دعوت به آشتی کردید در حالی که آشتی با رژیمی که دستش به خون جوانان و زنان روشنفکر و آزاداندیش و نویسندگان و سایر هنرمندان آلوده است امکان ناپذیر است. این شرکت کننده در میان خشم و اعتراض بسیاری که به شکل هیاهو و اعتراض بیان شد سخنش را به پایان رساند. بنی اعتماد گفت مسائلی که نسل گذشته دارد جوانان ما ندارند. ممکن است هرکدام از ما به دلایل سیاسی کینه هایی داشته باشیم اما نباید به نسل جوان انتقال داد چون آن ها انقلاب را طور دیگری معنا می کنند. در واقع می گوید افراد مبارز سکوت کنند تا امثال بنی اعتماد سیاست های خود را به جوانان تلقین کنند. او تأکید کرد فیلم هم سیاسی است چون سیاست بخشی از زندگی ماست که نمی توانیم از آن جدا شویم.

او با طرح واقعیت های فرعی و جزیی جامعه در فیلمش تلاش کرد واقعیت های بزرگ را نادیده بگیرد. به گونه ای از موقعیت کنونی جامعه حرف می زد گویی تنها مشکل جوانان ما مثلاً موسیقی غربی است یا موضوعاتی از این قبیل که آن هم به یمن وعده های خاتمی با بحث و گفتگو و تبادل نظر بین مردم و خصوصاً جوانان با حکومت و دستگاه های آن حل می شود. و گویا رژیم جمهوری اسلامی فقط نسل گذشته را قلع و قمع کرده است و دیگر چنین روندی وجود ندارد.

او بی حقوقی و ستم عریان بر زنان، فشار و خفقان بی حد و حصر، سنگسار، فقر و فلاکت روزمره، زندان، شکنجه و اعدام را به بهای چند امتیاز ناچیز برای این قشر ناچیز نادیده گرفته و نمی بیند که این هاست پایه های نفرت مردم از رژیم جمهوری اسلامی. حتی اگر بنی اعتماد دهها فیلم مشابه دیگر بسازد، موفق به زدن پل "آشتی ملی" بین مردم و جمهوری اسلامی نخواهد شد.

اما تأسف بار برخورد حضار به این فیلم بود. برخی آن چنان تحت تأثیر اندوه مادران فیلم شده بودند که اصلاً توجهی به پیام سیاسی آن نکردند. در این میان زنانی بودند که با حکومت اسلامی سر سازش ندارند اما متوجه نبودند قربانیانی که در فیلم دیدیم و اشک ما را جاری ساخت مسببش همان رژیمی است که در انتهای فیلم بنی اعتماد ما را دعوت به آشتی با آن می کرد، تازه به گونه ای وانمود می شود که این جنایتکاران جمهوری اسلامی هستند که باید نسبت به قربانیان خود گذشت کنند.  پایان گزارش